Esnoga.no:Sefardím

Sefardím (pl.) (hebr. סְפַרְדִּים el. סְפָֽרַדִּים) eller sefardiske jødar er primært jødar med historiske røter i mellomalderens Iberia — det vil seie notidas Spania og Portugal. Sefardiske jødar i den forstand inkluderer først og fremst jødar frå Marokko, Algerie, Hellas og Tyrkia, og i tillegg mange jødar frå Italia, Frankrike, Belgia, Nederland, Storbritannia, Amerika og Israel. Tidlegare tala dei fleste sefardím spansk, djudeospanjol (jødespansk) eller portugisisk. Ein særprega variant av det spanske eller jødespanske språket bruka av sefardím er «ladino», som kan skildrast som strengt ordrette omsettingar til spansk eller djudeospanjol. Frå midten av 1900-talet har det gradvis vorte vanleg å bruke namnet ladino for det jødespanske språket. Namnet blir i praksis ofte òg — feilaktig — bruka om ikkje-iberiske jødar frå arabisk-språklege land (sjå mizraḥím), såvel som heilt generelt om jødar av ikkje-asjkenazisk opphav.

---

Sefardím

Der Ritus der portugiesischen Synagoge. Hamburg, Oct. 1837. Ich danke Ihnen, lieber . . . ., recht herzlich für Ihre Aufforderung, meine Anwesenheit in Hamburg zur nähern Bekanntschaft mit dem portugiesischen Ritus zu benutzen. Meine Bemühung ist reichlich belohnt; ich habe es für Pflicht, Ihnen alles Interessante mitzutheilen, und Sie können es, wenn Sie wollen, weiter veröffentlichen. Denn obgleich ich diesen Bericht durchaus nicht als erschöpfend ansehen kann, so ist es doch eigentlich eine Schande, wie fremd uns in Deutschland dieser Gegenstand ist; so fremd, daß außer Hamburg, Altona und Wien; wo die portugiesischen Synagogen — oder wie sie sie nennen: Esnoga’s — haben, fast Niemand zu finden ist, der von einem Ritus, dem die Mehrzahl unserer Nation in allem Welttheilen huldigt, mehr wüßte, als höchstens, daß er Hülsenfrüchte am Pesach gestattet, die Tefilin in den Festwochen verbietet und schöne rhythmische, uns aber wenig bekannte Pijutim gibt.   Les meir …

Abraham Lopes Cardozo z"l (f. 27. september 1914 i Nederland, d. 21. februar 2006) var ein nederlandsk-sefardisk ḥazzán og rabbinar som var særleg kjent for arbeidet sitt med å vidareføre og dokumentere den portugisarjødiske tradisjonen. Abraham Lopes Cardozo vart fødd i 1914 i Nederland som son av Joseph Lopes Cardozo. Han studerte ved Ets Chaim-seminariet i Amsterdam. I 1939 vart han utnemnt til rabbinar for den sefardiske menigheita i Paramaribo i Surinam. I 1946 kom han så til New York City som ḥazzán ved Shearith Israel — og han vart verande i den stillinga til han gikk av med pensjon i 1984.   Les meir …

Ei vaffel (fleirtal: vaflar), òg kalla bakels (Odal, Solør, Østerdalen, Budal, Nordmøre og Romsdal) og raffelkaku (Trøndelag), er ei tjukkvorda, oftast noko luftig, pannekake som er steikt i eit jarn med meir eller mindre grovt rutemønster eller anna grovt mønster. Vaflar kan vera rektangulære (typisk for nederlandske og belgiske vaflar), runde (typisk mange plassar i Nord-Amerika) eller runde med underdeling i fire til seks hjarteforma vaflar (typisk for skandinaviske vaflar). Blant portugisarjødar er vaflar tradisjonell ḥanukkámat.   Les meir …

Ḥakhám Jangakób ben Aharón Sasportas (1610–1698) var ein sefardisk rabbinar og erklært motstandar av den falske masjíaḥen Sjabbetái Ṣebí. Jangakób ben Aharón Sasportas vart fødd i Oran i Algerie i 1610. Sasportas-familien frå Oran i Algerie var etterkommarar etter Naḥmanides (haRamban). Namnet deiras kjem frå «Seis Portas» (seks portar). Frå 24-årsalderen arbeidde ḥakhám Jangakób ben Aharón Sasportas i ei jødisk menigheit i Tlemcen i Marokko, og seinare òg i Fez og Sali. Frå 1653 til han døydde den 15. april 1698 var han hovudsakleg basert i Amsterdam, med unntak av ein femårsperiode kring andre halvdel av 1670-åra da han var i Livorno i Italia.   Les meir …

Isak Granada (òg skrive Isaak, Isach; f. i Amsterdam; d. 1731) var ein portugisarjøde i København. Han tok borgarskap i København i 1702. Kring same tid gifta han seg med Debora de Lima, eldste dottera av Rachel og Samuel de Limma (d. mai 1687). Dei fekk to born: Jacob Isaac Granada de Lima (f. 1709 i Hamburg; d. 1755 i Amsterdam) og Gracia Granada (f. 1713 i København; d. 25. juni 1763 i Amsterdam). Isak Granada hadde ei sentral rolle i den første esnogaen i København og var den som i 1715 kjøpte land til ein gravlund for menigheita.   Les meir …

Esnogas

Kahal Kados Bet Israel i Hamburg vart grunnlagt i 1652 da dei tre tidlegare portugisarjødiske menigheitene K"K Talmud Torah, K"K Keter Torah og K"K Nevé Salom slo seg i hop. Esnogaen vart bygd i sørvestenden av Alter Wall, der K"K Nevé Salom hadde halde til sidan 1612. Esnogaen vart selt til høgtyske jødar i 1835, og han brann ned fredagsmorgonen den 6. mai 1842 under den store Hamburgbrannen den 5.–8. mai. Menigheita fortsette i provisoriske lokale heilt til den nye esnogaen i Zweite Marktstraße 6 stod klar i september 1855.   Les meir …

Der Türkische Tempel (ty.), eller Det tyrkiske tempelet, låg i Zirkusgasse 22 i 2. Wiener Gemeindebezirk Leopoldstadt. Han vart oppført i 1885–1887 i nymaurisk stil etter teikningar av arkitekten Hugo von Wiedenfeld og innvigd i 1888. Der Türkische Tempel var esnogaen for det sefardiske samfunnet i Wien fram til han vart rasert av austerrikske pøblar under Krystallnatta den 9. november 1938.   Les meir …

Cahal Chico ('den litle esnogaen'), òg kjent som Templul mic spaniol „Ca’al Cicu”, var ein sefardisk esnoga som låg i stradă Banu Mărăcine nr. 37 i București i Romania. Esnogaen vart bygd i 1846 og øydelagt av dei høgreekstreme Garda de Fier i 1941. Etter andre verdskrigen vart esnogaen bygd opp att, men vart riven i 1986 av Ceaușescu-regimet for å gje plass til den nye hovudgata Bulevardul Unirii.   Les meir …

Sefardisk musikk

«Bendigamos al altísimo», oftast rett og slett kalla «Bendigamos», er ein song som er bygd over same temaet som Birkàt hammazón (signinga etter maten) og som ofte blir sungen i samband med Birkàt hammazón blant portugisarjødar på Gibraltar, i Amsterdam, i London og andre plassar i Vest-Europa, så vel som i dei gamle portugisarjødiske samfunna vestom Atlanterhavet (inkludert New York City, Philadelphia og Curaçao). Songen er òg bruka i dei gamle sefardiske samfunna i Bordeaux og Bayonne i Frankrike, men der syng dei han i ein fransk versjon.   Les meir …

«El Dio alto» er ein tradisjonell osmansk-sefardisk song som tradisjonelt blir sungen i samband med habdalá ved utgangen av sjabbát etter solnedgang på laurdag. Det er to hovudmelodiar — ein viseaktig melodi som vart brukt i Salonica og ein meir melismatisk melodi som blant anna er tradisjonell blant tyrkiske jødar. Den sistnemnte melodien blir òg brukt på ʕereb kippúr.   Les meir …

Flory Jagoda (f. 21. desember 1923; d. 29. januar 2021) var ein sefardisk kvinneleg songar, gitarist og komponist som blant anna er kjent for å ha skrive songen «Ocho candelicas». Ho gav ut fire plater, den siste av dei i 2005. Flory (Floritza) Papo vart fødd inn i ein sefardisk familie i Sarajevo i Bosnia-Hercegovina i det daverande Jugoslavia i 1923, men mora og stefaren flytta til Zagreb i Kroatia da ho var lita. Flory budde med bestemor si i to år føre ho flytta etter til Zagreb, der ho fikk formell musikkundervisning. Da det fascistiske ustaša-marionettregimet vart innsett av Nazi-Tyskland i 1941, kom det fort antisemittiske lovar. Familien flykta derifrå snart etter.   Les meir …

Mat

 

---

Populære sider

1. Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.)
2. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1652-1842) (vist g.)
3. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1855-1934) (vist g.)
4. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1935-1940) (vist g.)
5. Den første esnogaen i København (vist g.)
6. Der Türkische Tempel (vist g.)
7. Den portugisiske Nakskauer Menighed (vist g.)
8. Kahal Kados Talmud Torah (Amsterdam 1639-1675) (vist g.)
9. Bevis Marks-esnogaen (vist g.)
10. Esnogaen i Creechurch Lane i London (vist g.)
11. Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.)
12. Kahal Kados Talmud Torah (Hamburg -1652) (vist g.)
13. Templul Sefard din Constanța (vist g.)
14. Cahal Grande (vist g.)
15. Cahal Chico (vist g.)
16. Esnoga (vist g.)
17. Kva er ein esnoga (vist g.)
18. Synagogar på ekstreme breiddegrader (vist g.)
19. Hekhál (vist g.)
20. Ner tamíd (vist g.)
21. Tebá (vist g.)
22. Sefer (vist g.)
23. Sjalíaḥ ṣibbúr (vist g.)
24. Meḥiṣṣá (vist g.)
25. Minyán (vist g.)
26. Haftará (vist g.)
27. Rabbinar (vist g.)
28. Geir Winje: Synagogen (vist g.)
29. Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamburg (vist g.)
30. Rekonstruksjonistiske synagogar, fornyingssynagogar og ḥaburót (vist g.)
31. Esnogaen i Amsterdam (vist g.)
32. El-Ghribasynagogen (vist g.)
33. Neve Şalom-synagogen i Istanbul (vist g.)
34. Kal de los monastirlis (vist g.)
35. Sephardic Temple Tifereth Israel (vist g.)
36. Elias Moses Delbanco (vist g.)
37. Manoel Teixeira (vist g.)
38. Menasseh Ben Israel (vist g.)
39. Der Ritus der portugiesischen Synagoge (Hamburg, Oct. 1837) (vist g.)
40. Ladino (vist g.)
41. Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición (vist g.)
42. Abraham Lopes Cardozo (vist g.)
43. Abraham de Casseres (vist g.)
44. Johann Philipp Reis (vist g.)
45. Vaflar (vist g.)
46. Abraham Lopez (vist g.)
47. Emanuel Aguilar (vist g.)
48. Leon Lopez (vist g.)
49. Abigail Rebecca Samuda (vist g.)
50. Baruch Spinoza (vist g.)
51. Camille Pissarro (vist g.)
52. David Aaron de Sola (vist g.)
53. David Nieto (vist g.)
54. De Sola (vist g.)
55. Grace Aguilar (vist g.)
56. Emanuel Mendez da Costa (vist g.)
57. Gazeta de Amsterdam (vist g.)
58. Gershom Mendes Seixas (vist g.)
59. Isaac Lopez (vist g.)
60. Ishac Aboab da Fonseca (vist g.)