Esnoga.no:Sefardím

Sefardím (pl.) (hebr. סְפַרְדִּים el. סְפָֽרַדִּים) eller sefardiske jødar er primært jødar med historiske røter i mellomalderens Iberia — det vil seie notidas Spania og Portugal. Sefardiske jødar i den forstand inkluderer først og fremst jødar frå Marokko, Algerie, Hellas og Tyrkia, og i tillegg mange jødar frå Italia, Frankrike, Belgia, Nederland, Storbritannia, Amerika og Israel. Tidlegare tala dei fleste sefardím spansk, djudeospanjol (jødespansk) eller portugisisk. Ein særprega variant av det spanske eller jødespanske språket bruka av sefardím er «ladino», som kan skildrast som strengt ordrette omsettingar til spansk eller djudeospanjol. Frå midten av 1900-talet har det gradvis vorte vanleg å bruke namnet ladino for det jødespanske språket. Namnet blir i praksis ofte òg — feilaktig — bruka om ikkje-iberiske jødar frå arabisk-språklege land (sjå mizraḥím), såvel som heilt generelt om jødar av ikkje-asjkenazisk opphav.

---

Sefardím

Jødekaker (nyn./bm.; da. jødekager; sv. judekakor) eller jødebrød (sv. judebröd) er det vanlege namnet på ei gruppe småkaker med sefardisk opphav i skandinavisk kokekunst. Da sefardiske kryptojødar fann vegen frå Spania og Portugal til Nord-Europa kring 1600- og 1700-talet, tok dei med seg element av iberisk sefardisk kultur — inkludert sefardisk (jødisk) og arabisk (muslimsk) kokekunst med sin bruk av sukker i tillegg til meir utbreidde søtstoff som honning og ymse typar fruktsirup. Eitt av dei elementa var småkaker baka med piska egg, sukker og vegetabilsk olje (for eksempel olivenolje) som basis. Karakteristisk for desse sefardiske småkakene er òg at det er minimalt med væske i dei.   Les meir …

Abigail Rebecca Samuda (f. 24. april 1810, d. 2. april 1907 i Heathcroft i London), oftast omtala som A.R. Samuda, Abigail Samuda eller berre Miss Samuda, vart fødd som eldste barnet av Simha (Joy) de Hananel Lopes Pereira alias Aguilar og Ost- og Vestindia-handlaren Abraham de Samuda. Abigail var ein ivrig kunstmålar. Ho tala fire språk flytande og etterlet seg kring 30 manuskript med omsettingar til engelsk, inkludert dei fleste verka av Heinrich Zschokke, som ho sette særleg høgt. Ho skreiv fleire dikt som vart tonsett av Emanuel Aguilar og andre. Ho døydde den 2. april 1907 i Heathcroft i London, i huset til sin gode ven og svigerson Jose de Sola Pinto, far til litteraturvitaren Vivian de Sola Pinto.   Les meir …

Baruch Spinoza (f. 24. november 1632 i Amsterdam; d. 21. februar 1677 i Den Haag), etterkvart kjent som Benedictus de Spinoza og kjent som Bento de Spinoza eller Bento d’Espiñoza i samfunnet han vaks opp i, blir, saman med René Descartes og Gottfried Wilhelm Freiherr von Leibniz, rekna som ein av dei store rasjonalistane i filosofien på 1600-talet. Han blir rekna som grunnleggaren av moderne bibelkritikk.   Les meir …

Portugisarjødar (nyn.; bm./da. portugiserjøder) eller portugisjødar (nyn.; bm./da. portugisjøder; sv. portugisjudar) er ei gruppe av sefardím som har hovudopphavet sitt i dei sefardím som kom frå Spania og Portugal til Italia, Vest-Europa og Amerika frå sist på 1400-talet og fram til sist på 1700-talet. Portugisarjødane har eit karakteristisk ritual basert på ritualet på Den iberiske halvøya føre utvisinga derifrå i 1490-åra, men òg med mange trekk frå dei italiensk-jødiske benè Roma og frå marokkanske sefardím. Portugisarjødane hadde varierande grad av innreise-, nærings- og busettingsrett i Danmark og Norge frå 1657 av. Ved den norske Grunnloven av 17. mai 1814 vart det innført fullt forbod mot innreise og opphald for alle jødar, men unntaket for portugisarjødane vart bekrefta att av Justisdepartementet den 4. november 1844 — seks år føre heile jødeparagrafen vart oppheva.   Les meir …

Ḥakhám rebbí Abraham Cohen Pimentel (f. 16?? i Portugal; d. 28. adár 5457 / 21. mars 1697 i Amsterdam) var ein vidkjent rabbinar for portigisarjødane i Amsterdam og seinare ḥakhám for portugisarjødane i Hamburg. Han skreiv boka Minḥàt Kohén (utg. 1668), der han blant anna tok for seg zemanním (halakhiske tider) sett i lys av kronometer (mekaniske klokker).   Les meir …

Esnogas

Kahal Kados Bet Israel i Zweite Marktstraße 6 (seinare Marcusstraße) i Hamburg vart bygd av den jødiske arkitekten Abraham (Albert) Rosengarten (1810–1893) etter at den gamle esnogaen i Alter Wall brann ned i 1842. Esnogaen i Zweite Marktstraße vart innvigd i 1855 og var i bruk fram til 1934, da han vart selt til det asjkenaziske Deutsch-Israelitischen Gemeinde. Utvendig hadde esnogaen treetasjes trapptrinnsmøne i ei slags 1800-talsutgåve av austersjøgotikk. Interiøret var nyromansk med sterke nymauriske innslag. Den portugisarjødiske menigheita flytta inn i esnogaen i Innocentiastraße i 1935.   Les meir …

Der Türkische Tempel (ty.), eller Det tyrkiske tempelet, låg i Zirkusgasse 22 i 2. Wiener Gemeindebezirk Leopoldstadt. Han vart oppført i 1885–1887 i nymaurisk stil etter teikningar av arkitekten Hugo von Wiedenfeld og innvigd i 1888. Der Türkische Tempel var esnogaen for det sefardiske samfunnet i Wien fram til han vart rasert av austerrikske pøblar under Krystallnatta den 9. november 1938.   Les meir …

Den portugisiske Nakskauer Menighed med Henriques-esnogaen i København i Danmark vart oppretta i eller rett føre 1750 av Henriques-brørne som arvtakar etter den første esnogaen i København, som hadde vore driven av Isak Granada (d. 1731). Forstandaren kring 1784 var Abraham Henriques. Esnogaen låg da truleg i Snaregade, der Marcus Valentin, Jacob Moses Magnus, Samuel Fraenkel og Moses Bendix Schiff budde med familiane sine. Esnogaen brann ned i den store brannen i 1795. Truleg etablerte menigheita den nye esnogaen i Gammel Mønt, der forstandaren, silke- og klædekræmmer Moses Ruben Henriques budde i mange år.   Les meir …

Sefardisk musikk

«Bendigamos al altísimo», oftast rett og slett kalla «Bendigamos», er ein song som er bygd over same temaet som Birkàt hammazón (signinga etter maten) og som ofte blir sungen i samband med Birkàt hammazón blant portugisarjødar på Gibraltar, i Amsterdam, i London og andre plassar i Vest-Europa, så vel som i dei gamle portugisarjødiske samfunna vestom Atlanterhavet (inkludert New York City, Philadelphia og Curaçao). Songen er òg bruka i dei gamle sefardiske samfunna i Bordeaux og Bayonne i Frankrike, men der syng dei han i ein fransk versjon.   Les meir …

«Portugisarjødisk synagogemusikk» av dr. Martin M. Rodrigues Pereira z"l
     Dei mange sefardiske samfunna som vart etablert i Vest-Europa og Amerika etter år 1600 fikk dei fleste skikkane og tradisjonane sine frå «modersamfunnet» sitt — den portugisarjødiske menigheita i Amsterdam. Eksempel på det er dei sefardiske samfunna i: Den Haag, Maarssen og Naarden i Nederland; Hamburg og Altona i Tyskland; London og Manchester i England; New York og Philadelphia i USA; Paramaribo i Surinam; og Curaçao, St. Thomas og mange andre plassar i Karibia.   Les meir …

Flory Jagoda (f. 21. desember 1923; d. 29. januar 2021) var ein sefardisk kvinneleg songar, gitarist og komponist som blant anna er kjent for å ha skrive songen «Ocho candelicas». Ho gav ut fire plater, den siste av dei i 2005. Flory (Floritza) Papo vart fødd inn i ein sefardisk familie i Sarajevo i Bosnia-Hercegovina i det daverande Jugoslavia i 1923, men mora og stefaren flytta til Zagreb i Kroatia da ho var lita. Flory budde med bestemor si i to år føre ho flytta etter til Zagreb, der ho fikk formell musikkundervisning. Da det fascistiske ustaša-marionettregimet vart innsett av Nazi-Tyskland i 1941, kom det fort antisemittiske lovar. Familien flykta derifrå snart etter.   Les meir …

Mat

 

---

Populære sider

1. Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.)
2. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1652-1842) (vist g.)
3. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1855-1934) (vist g.)
4. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1935-1940) (vist g.)
5. Den første esnogaen i København (vist g.)
6. Der Türkische Tempel (vist g.)
7. Den portugisiske Nakskauer Menighed (vist g.)
8. Kahal Kados Talmud Torah (Amsterdam 1639-1675) (vist g.)
9. Bevis Marks-esnogaen (vist g.)
10. Esnogaen i Creechurch Lane i London (vist g.)
11. Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.)
12. Kahal Kados Talmud Torah (Hamburg -1652) (vist g.)
13. Templul Sefard din Constanța (vist g.)
14. Cahal Grande (vist g.)
15. Cahal Chico (vist g.)
16. Esnoga (vist g.)
17. Kva er ein esnoga (vist g.)
18. Synagogar på ekstreme breiddegrader (vist g.)
19. Hekhál (vist g.)
20. Ner tamíd (vist g.)
21. Tebá (vist g.)
22. Sefer (vist g.)
23. Sjalíaḥ ṣibbúr (vist g.)
24. Meḥiṣṣá (vist g.)
25. Minyán (vist g.)
26. Haftará (vist g.)
27. Rabbinar (vist g.)
28. Geir Winje: Synagogen (vist g.)
29. Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamburg (vist g.)
30. Rekonstruksjonistiske synagogar, fornyingssynagogar og ḥaburót (vist g.)
31. Esnogaen i Amsterdam (vist g.)
32. El-Ghribasynagogen (vist g.)
33. Neve Şalom-synagogen i Istanbul (vist g.)
34. Kal de los monastirlis (vist g.)
35. Sephardic Temple Tifereth Israel (vist g.)
36. Elias Moses Delbanco (vist g.)
37. Manoel Teixeira (vist g.)
38. Menasseh Ben Israel (vist g.)
39. Der Ritus der portugiesischen Synagoge (Hamburg, Oct. 1837) (vist g.)
40. Ladino (vist g.)
41. Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición (vist g.)
42. Abraham Lopes Cardozo (vist g.)
43. Abraham de Casseres (vist g.)
44. Johann Philipp Reis (vist g.)
45. Vaflar (vist g.)
46. Abraham Lopez (vist g.)
47. Emanuel Aguilar (vist g.)
48. Leon Lopez (vist g.)
49. Abigail Rebecca Samuda (vist g.)
50. Baruch Spinoza (vist g.)
51. Camille Pissarro (vist g.)
52. David Aaron de Sola (vist g.)
53. David Nieto (vist g.)
54. De Sola (vist g.)
55. Grace Aguilar (vist g.)
56. Emanuel Mendez da Costa (vist g.)
57. Gazeta de Amsterdam (vist g.)
58. Gershom Mendes Seixas (vist g.)
59. Isaac Lopez (vist g.)
60. Ishac Aboab da Fonseca (vist g.)
61. Joseph Mendes da Costa (vist g.)
62. La Despedida (vist g.)
63. Moses Levi (vist g.)
64. Moses Ruben Henriques (vist g.)
65. Orden de las Bendiciones conforme el vso del K.K. de España. Añadido y dispuesto en mejor forma que las precedentes imprenciones. (vist g.)
66. Pescado frito (vist g.)
67. Portugisarjødar (vist g.)
68. Rosinvin (vist g.)
69. Samuel Jessurun de Mesquita (vist g.)
70. Saul Levi Morteira (vist g.)
71. Trekornshatt (vist g.)
72. Uriel Acosta (vist g.)
73. Benjamin Duque (vist g.)
74. Bendigamos al altísimo (vist g.)
75. Thesouro dos Dinim (vist g.)
76. Miriam Mendes Belisario (vist g.)
77. Adolph de Lemos (1848–1900) (vist g.)
78. Sigrid de Lemos (1883–1942) (vist g.)
79. Johan Bravo (vist g.)
80. Sally Henriques (vist g.)
81. Robert Henriques (vist g.)
82. Bendix Henriques (1725–1807) (vist g.)
83. Abraham Cohen Pimentel (vist g.)
84. Portugisarjødiske teʕamím (vist g.)
85. Isak Granada (vist g.)
86. Aroz amariyo (vist g.)
87. Portugiesische Kuchen (vist g.)
88. Jødekaker (vist g.)
89. Marie Henriques (vist g.)
90. Jacob Franco (vist g.)
91. Sefardisk jødedom (vist g.)
92. Sefardisk hebraisk (vist g.)
93. Solitreo (vist g.)
94. Dalālat al-ha’irīn (vist g.)
95. Sjelomó Ibn Gabirol: «Sjaḥar abakkesjkhá» (vist g.)
96. Adió querida (vist g.)
97. Las estrellas de los cielos (vist g.)
98. Era escuro (vist g.)
99. Flory Jagoda: «Ocho candelicas» (vist g.)
100. Flory Jagoda (vist g.)
101. Una noche al lunar (vist g.)
102. Quien supiese y entendiense (vist g.)
103. Páxaro d’hermosura (vist g.)
104. Por una niña tan hermoza (vist g.)
105. Mossé salió de Miṣráyim (vist g.)
106. Mossé, Mossé (vist g.)
107. Una tarde de verano (vist g.)
108. Adón hasseliḥót (vist g.)
109. Hazeremos una merenda (vist g.)
110. El Dio alto (vist g.)
111. Sefardisk musikk (vist g.)
112. Mi ze yemallél (vist g.)
113. Abrahám ben Sjemuél Abulafia (vist g.)
114. Sjem Tob ben Joséf Falaquera (vist g.)
115. Amedeo Modigliani (vist g.)
116. David Abraham Bueno de Mesquita (vist g.)
117. Maurice Abravanel (vist g.)
118. Jiṣ’ḥák Nissím (vist g.)
119. Ovadia Yosef (vist g.)
120. Bilde av esnogas (vist g.)