Esnoga.no:Sefardím

Frå Esnoga.no

SKRIFTER • SPRÅK • MAT OG DRIKKE • MUSIKK • SJABBÁT • HØGTIDER • ESNOGAS
TORÁ • NEBIÍM • KETUBÍM • Talmúd • Misjné Torá • Sjulḥán ʕarúkh • Meʕám loʕéz • Tefillót
ORTODOKS • MASORTI • PROGRESSIV
SKANDINAVIA • SEFARDIM • ROMANIOTES • ASJKENAZIM • KARAIM • SJOMERIM
portugisarjødar • osmanske sefardím • Maghreb

Sefardím (pl.) (hebr. סְפַרְדִּים el. סְפָֽרַדִּים) eller sefardiske jødar er primært jødar med historiske røter i mellomalderens Iberia — det vil seie notidas Spania og Portugal. Sefardiske jødar i den forstand inkluderer først og fremst jødar frå Marokko, Algerie, Hellas og Tyrkia, og i tillegg mange jødar frå Italia, Frankrike, Belgia, Nederland, Storbritannia, Amerika og Israel. Tidlegare tala dei fleste sefardím spansk, djudeospanjol (jødespansk) eller portugisisk. Ein særprega variant av det spanske eller jødespanske språket bruka av sefardím er «ladino», som kan skildrast som strengt ordrette omsettingar til spansk eller djudeospanjol. Frå midten av 1900-talet har det gradvis vorte vanleg å bruke namnet ladino for det jødespanske språket. Namnet blir i praksis ofte òg — feilaktig — bruka om ikkje-iberiske jødar frå arabisk-språklege land (sjå mizraḥím), såvel som heilt generelt om jødar av ikkje-asjkenazisk opphav.

Sefardím

Emanuel Mendez da Costa (f. 5. juni 1717; d. 1791) var ein portugisarjødisk botanikar, naturalist, filosof og litteratursamlar frå England. Han var ein av dei første jødane som vart tekne opp som felag ved the Royal Society of London, der han verka som bibliotekar. Han var òg felag ved the Royal Antiquarian Society of London, så vel som medlem av det botaniske selskapet i Firenze, the Aurelian Society og the Gentleman’s Society at Spalding.   Les meir …
Bevis0007 s.jpg
Esnogaen i det som no er 5 Creechurch Lane i London vart innreidd i 1657 og var den første offisielle synagogen i England sidan utvisninga av jødane frå England i 1290. Denne esnogaen var i bruk fram til Bevis Marks-esnogaen vart innvigd i 1701.   Les meir …
Rosinvin er ein alkoholfri drikk som er laga ved å koke rosiner i vatn. Dette er ein gammal tradisjon i mange sefardiske familiar, inkludert anusím (skjulte jødar). Rosinvin er særleg bruka i samband med pesaḥfeiringa.   Les meir …
Bendix Henriques.jpg
Bendix Henriques (1725–1807) eller Pinches Nasche (Nakskov/Nasschou) fungerte som mohél, og etterkvart som församlingsordförande (forstandar) og sjalíaḥ ṣibbúr (forrettar) i den jødiske menigheita i Göteborg. Pinches Nasche vart fødd i Nakskov på Lolland i 1725 som son av asjkenaziske Moses Aaron Nathan (1690–1744) og portugisarjødiske Rachel Bendix (1695–1746/1776) av Henriques-familien. For å kunna busette seg fritt i København tok han namnet Bendix Henriques etter slektsnamnet til mora, Bendix, og til mormora, Henriques.   Les meir …
Isak Granada (òg skrive Isaak, Isach; f. i Amsterdam; d. 1731) var ein portugisarjøde i København. Han tok borgarskap i København i 1702. Kring same tid gifta han seg med Debora de Lima, eldste dottera av Rachel og Samuel de Limma (d. mai 1687). Dei fekk to born: Jacob Isaac Granada de Lima (f. 1709 i Hamburg; d. 1755 i Amsterdam) og Gracia Granada (f. 1713 i København; d. 25. juni 1763 i Amsterdam). Isak Granada hadde ei sentral rolle i den første esnogaen i København og var den som i 1715 kjøpte land til ein gravlund for menigheita.   Les meir …

Esnogas

Kahal Kados Bet Israel i Hamburg vart grunnlagt i 1652 da dei tre tidlegare portugisarjødiske menigheitene K"K Talmud Torah, K"K Keter Torah og K"K Nevé Salom slo seg i hop. Esnogaen vart bygd i sørvestenden av Alter Wall, der K"K Nevé Salom hadde halde til sidan 1612. Esnogaen vart selt til høgtyske jødar i 1835, og han brann ned fredagsmorgonen den 6. mai 1842 under den store Hamburgbrannen den 5.–8. mai. Menigheita fortsette i provisoriske lokale heilt til den nye esnogaen i Zweite Marktstraße 6 stod klar i september 1855.   Les meir …
Hamburg1855 Ext.png
Kahal Kados Bet Israel i Zweite Marktstraße 6 (seinare Marcusstraße) i Hamburg vart bygd av den jødiske arkitekten Abraham (Albert) Rosengarten (1810–1893) etter at den gamle esnogaen i Alter Wall brann ned i 1842. Esnogaen i Zweite Marktstraße vart innvigd i 1855 og var i bruk fram til 1934, da han vart selt til det asjkenaziske Deutsch-Israelitischen Gemeinde. Utvendig hadde esnogaen treetasjes trapptrinnsmøne i ei slags 1800-talsutgåve av austersjøgotikk. Interiøret var nyromansk med sterke nymauriske innslag. Den portugisarjødiske menigheita flytta inn i esnogaen i Innocentiastraße i 1935.   Les meir …
Westfassade Poolstrasse.jpg
Der Israelitische Tempel in der Poolstraße i Hamburg-Neustadt var frå 1844 til 1931 synagogen til den reformjødiske Neue Israelitische Tempel-Verein. Synagogen vart bygd i tida 1842–1844 etter tekningane til arkitekten Johann Hinrich Klees-Wülbern, som tidlegare hadde teikna Israelitisches Krankenhaus. I dag finst berre restane av den vestlege forhallen og den austlege apsisen att av den ein gong treskips synagogen som separate krigsruinar — hovudskipet vart øydelagt i 1944. Fasaden på inngangsfløya i vest var flankert av to slanke, åttekanta tårn inspirert av minaretar og tok òg opp i seg andre element frå nymaurisk arkitektur. så vel som frå klassisistisk-nygotisk byggjestil.   Les meir …

Sefardisk musikk

El Dio alto.png
«El Dio alto» er ein tradisjonell osmansk-sefardisk song som tradisjonelt blir sungen i samband med habdalá ved utgangen av sjabbát etter solnedgang på laurdag. Det er to hovudmelodiar — ein viseaktig melodi som vart brukt i Salonica og ein meir melismatisk melodi som blant anna er tradisjonell blant tyrkiske jødar. Den sistnemnte melodien blir òg brukt på ʕereb kippúr.   Les meir …
«Portugisarjødisk synagogemusikk» av dr. Martin M. Rodrigues Pereira z"l
     Dei mange sefardiske samfunna som vart etablert i Vest-Europa og Amerika etter år 1600 fikk dei fleste skikkane og tradisjonane sine frå «modersamfunnet» sitt — den portugisarjødiske menigheita i Amsterdam. Eksempel på det er dei sefardiske samfunna i: Den Haag, Maarssen og Naarden i Nederland; Hamburg og Altona i Tyskland; London og Manchester i England; New York og Philadelphia i USA; Paramaribo i Surinam; og Curaçao, St. Thomas og mange andre plassar i Karibia.   Les meir …
Flory Jagoda 2002.jpg
Flory Jagoda (f. 21. desember 1923; d. 29. januar 2021) var ein sefardisk kvinneleg songar, gitarist og komponist som blant anna er kjent for å ha skrive songen «Ocho candelicas». Ho gav ut fire plater, den siste av dei i 2005. Flory (Floritza) Papo vart fødd inn i ein sefardisk familie i Sarajevo i Bosnia-Hercegovina i det daverande Jugoslavia i 1923, men mora og stefaren flytta til Zagreb i Kroatia da ho var lita. Flory budde med bestemor si i to år føre ho flytta etter til Zagreb, der ho fikk formell musikkundervisning. Da det fascistiske ustaša-marionettregimet vart innsett av Nazi-Tyskland i 1941, kom det fort antisemittiske lovar. Familien flykta derifrå snart etter.   Les meir …

Mat

 

Populære sider

  1. Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.)
  2. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1652-1842) (vist g.)
  3. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1855-1934) (vist g.)
  4. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1935-1940) (vist g.)
  5. Den første esnogaen i København (vist g.)
  6. Der Türkische Tempel (vist g.)
  7. Den portugisiske Nakskauer Menighed (vist g.)
  8. Kahal Kados Talmud Torah (Amsterdam 1639-1675) (vist g.)
  9. Bevis Marks-esnogaen (vist g.)
  10. Esnogaen i Creechurch Lane i London (vist g.)
  11. Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.)
  12. Kahal Kados Talmud Torah (Hamburg -1652) (vist g.)
  13. Templul Sefard din Constanța (vist g.)
  14. Cahal Grande (vist g.)
  15. Cahal Chico (vist g.)
  16. Esnoga (vist g.)
  17. Kva er ein esnoga (vist g.)
  18. Synagogar på ekstreme breiddegrader (vist g.)
  19. Hekhál (vist g.)
  20. Ner tamíd (vist g.)
  21. Tebá (vist g.)
  22. Sefer (vist g.)
  23. Sjalíaḥ ṣibbúr (vist g.)
  24. Meḥiṣṣá (vist g.)
  25. Minyán (vist g.)
  26. Haftará (vist g.)
  27. Rabbinar (vist g.)
  28. Geir Winje: Synagogen (vist g.)
  29. Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamburg (vist g.)
  30. Rekonstruksjonistiske synagogar, fornyingssynagogar og ḥaburót (vist g.)
  31. Esnogaen i Amsterdam (vist g.)
  32. El-Ghribasynagogen (vist g.)
  33. Neve Şalom-synagogen i Istanbul (vist g.)
  34. Kal de los monastirlis (vist g.)
  35. Sephardic Temple Tifereth Israel (vist g.)
  36. Elias Moses Delbanco (vist g.)
  37. Manoel Teixeira (vist g.)
  38. Menasseh Ben Israel (vist g.)
  39. Der Ritus der portugiesischen Synagoge (Hamburg, Oct. 1837) (vist g.)
  40. Ladino (vist g.)
  41. Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición (vist g.)
  42. Abraham Lopes Cardozo (vist g.)
  43. Abraham de Casseres (vist g.)
  44. Johann Philipp Reis (vist g.)
  45. Vaflar (vist g.)
  46. Abraham Lopez (vist g.)
  47. Emanuel Aguilar (vist g.)
  48. Leon Lopez (vist g.)
  49. Abigail Rebecca Samuda (vist g.)
  50. Baruch Spinoza (vist g.)
  51. Camille Pissarro (vist g.)
  52. David Aaron de Sola (vist g.)
  53. David Nieto (vist g.)
  54. De Sola (vist g.)
  55. Grace Aguilar (vist g.)
  56. Emanuel Mendez da Costa (vist g.)
  57. Gazeta de Amsterdam (vist g.)
  58. Gershom Mendes Seixas (vist g.)
  59. Isaac Lopez (vist g.)
  60. Ishac Aboab da Fonseca (vist g.)
  61. Joseph Mendes da Costa (vist g.)
  62. La Despedida (vist g.)
  63. Moses Levi (vist g.)
  64. Moses Ruben Henriques (vist g.)
  65. Orden de las Bendiciones conforme el vso del K.K. de España. Añadido y dispuesto en mejor forma que las precedentes imprenciones. (vist g.)
  66. Pescado frito (vist g.)
  67. Portugisarjødar (vist g.)
  68. Rosinvin (vist g.)
  69. Samuel Jessurun de Mesquita (vist g.)
  70. Saul Levi Morteira (vist g.)
  71. Trekornshatt (vist g.)
  72. Uriel Acosta (vist g.)
  73. Benjamin Duque (vist g.)
  74. Bendigamos al altísimo (vist g.)
  75. Thesouro dos Dinim (vist g.)
  76. Miriam Mendes Belisario (vist g.)
  77. Adolph de Lemos (1848–1900) (vist g.)
  78. Sigrid de Lemos (1883–1942) (vist g.)
  79. Johan Bravo (vist g.)
  80. Sally Henriques (vist g.)
  81. Robert Henriques (vist g.)
  82. Bendix Henriques (1725–1807) (vist g.)
  83. Abraham Cohen Pimentel (vist g.)
  84. Portugisarjødiske teʕamím (vist g.)
  85. Isak Granada (vist g.)
  86. Aroz amariyo (vist g.)
  87. Portugiesische Kuchen (vist g.)
  88. Jødekaker (vist g.)
  89. Marie Henriques (vist g.)
  90. Jacob Franco (vist g.)
  91. Sefardisk jødedom (vist g.)
  92. Sefardisk hebraisk (vist g.)
  93. Solitreo (vist g.)
  94. Dalālat al-ha’irīn (vist g.)
  95. Sjelomó Ibn Gabirol: «Sjaḥar abakkesjkhá» (vist g.)
  96. Adió querida (vist g.)
  97. Las estrellas de los cielos (vist g.)
  98. Era escuro (vist g.)
  99. Flory Jagoda: «Ocho candelicas» (vist g.)
  100. Flory Jagoda (vist g.)
  101. Una noche al lunar (vist g.)
  102. Quien supiese y entendiense (vist g.)
  103. Páxaro d’hermosura (vist g.)
  104. Por una niña tan hermoza (vist g.)
  105. Mossé salió de Miṣráyim (vist g.)
  106. Mossé, Mossé (vist g.)
  107. Una tarde de verano (vist g.)
  108. Adón hasseliḥót (vist g.)
  109. Hazeremos una merenda (vist g.)
  110. El Dio alto (vist g.)
  111. Sefardisk musikk (vist g.)
  112. Mi ze yemallél (vist g.)
  113. Abrahám ben Sjemuél Abulafia (vist g.)
  114. Sjem Tob ben Joséf Falaquera (vist g.)
  115. Amedeo Modigliani (vist g.)
  116. David Abraham Bueno de Mesquita (vist g.)
  117. Maurice Abravanel (vist g.)
  118. Jiṣ’ḥák Nissím (vist g.)
  119. Ovadia Yosef (vist g.)
  120. Bilde av esnogas (vist g.)


Henta frå «https://esnoga.no/w/index.php?title=Esnoga.no:Sefardím&oldid=12373»