Pepparkaker
Pepparkaker (nyn. peparkaker, peparkakor; sv. pepparkakor; bm. pepperkaker; da. peberkager) er ein sort tynne, sprøe kaker som får den krydra smaken sin frå ingefær og minst eitt anna krydder, men ikkje alltid pepar. Frå tidleg på 1800-talet har pepparkaker særleg vorte assosiert med jula i Skandinavia, men dei blir etne i andre samanhengar og på andre tider av året òg. Den 9. desember er «pepparkakans dag» i Sverige.[1][2][3]
Historie
Den første dokumenterte bakinga og etinga av pepparkaker i Skandinavia fann stad seinhausten 1335, trulig på Båhus festning på den daverande grensa mellom Norge og Sverige: Reknskapa for råvareinnkjøpa til bryllaupet mellom kong Magnus Eriksson av Sverige, Norge og Skåne og Blanca av Namur opplyser tydeleg at dei baka pepparkaker. Enno på 1500-talet vart det likevel importert pepparkaker: Gustav Vasa (1496–1560) skreiv til Germund Svensson om eit skip som forliste ved sør-Öland og vart heilt sundslege, slik at lasta — som inkluderte pepparkaker — vart forderva.
Pepparkakene vart ofte baka av nonner, og dei vart selt som medisin for ymse plager på apoteka. Unionskongen Hans (1455–1513) vart føreskriven å eta pepparkaker mot det dårlege humøret sitt av dokteren sin,[4] og enno lever myten om at ein blir snill av å eta pepparkaker.
Form og ingrediensar
Pepparkakene blir utkjevla til tynne leivar og utstukne med pepparkakeformer til former som er typiske for høgtida de blir etne under. Som julekaker blir de gjerne forma som hjarte, stjerner, bukkar, griser, grantre og andre julesymbol. Andre populære former inkluderer andre dyr så vel som menneske — inkludert pepparkakemenn og pepparkakekjerringar. Til ḥanukká kan typiske former inkludere davidsstjerner, ḥanukkiyyas, asjkenaziske dreidlech og andre jødiske symbol — så vel som andre plante- og dyreformer (men ikkje griser).
Historia til pepparkaka ser ut til å vera veldig lang, og les vi kva for ingrediensar som vart bruka i pepparkakene i mellomalderen, er det ikkje mykje som skil dem frå moderne pepparkaker, anna enn at dei faktisk oftast inneheldt peppar. Dei smaka nok ganske likt. Basisen for pepparkakedeigen er kveitemjøl, sirup/sukker, fløyte og smør. Hevemiddelet er tradisjonelt hjortesalt eller pottoske, og i nyare tid gjerne natron. Det vanlegaste krydderet i pepparkaker er ingefær, og i tillegg oftast svartpeppar og/eller kanel. Andre vanlege krydder i pepparkaker inkluderer nellik, og i Sverige ofte pomeransskal òg.
Pepparkakehus
Mange i Skandinavia bruker å baka pepparkakehus — småe husmodellar med vegger og tak av pepparkake til jul — eller til ḥanukká. Pepparkaker som skal brukast til pepparkakehus er ofte tjukkare enn vanlege pepparkaker, slik at dei lettare kan halde forma. Til pynt og til samanføying av delene blir det bruka ein hard melisglasur som er laga av melis, eggekvite og enten sitron eller eddik som somme gonger blir kalla kongeglasur eller royal-glasur i Danmark og kristyr i Sverige. Mange plassar blir det halde konkurransar i pepparkakehusbygging. På stadig fleire plassar i Norge blir det arrangert årlege pepparkakeby-dugnadsprosjekt — i Bergen allereie frå 1992. Pepparkakebyen i Kristiansund vart arrangert for 6. gang i desember 2008.
Oppskrifter
Ingrediensar:
1,5 dl sukker 60 g smør 1,5 dl sirup 1,25 dl fløyte 0,5 ts peppar 1 ts ingefær 1 ts hjortsalt 1 ts nellik 1 ts kardemomme 1 ts kanel 6,5 dl mjøl
Sukker, sirup, smør og fløyte blir blanda og sett over svak varme — her på el-komfyren.
Sukkeret er for det meste oppløyst og smøret er på veg til å smelte.
Sukkeret er heilt oppløyst og smøret smelta.
Tørrvarene er blanda ihop i desilitermålet med ei langskafta skei og klare til å bli sikta i.
Tørrvarene blir sikta i gjennom mjølsikt. Kasserollen er teken av den varme kokeplata til han kolnar noko — hjortesaltet skal ikkje utsettast for sterk varme føre pepparkakene blir steikt.
Det finst fleire typar mjølsikt. Her blir ein koppsikt med innvendig rotor bruka.
Tørrvarene blir rørt inn med sleiv. Ein kan bruke handmiksar òg.
Deigen har vorte tjukkare og er mesta ferdigblanda.
Den ferdige deigen er klar til å dekkjast over og settast kaldt til neste dag.
Til å stikke ut kaker av den tynt utkjevla deigen brukar vi pepparkakeformer.
Tak ut berre nok deig til éi utkjevling i gongen frå kjøleskåpet.
Kjevl ut til leiven er kring 3 mm tjukk. Stikk ut småkaker med pepparkakeformer — så tett som muleg.
Tak bort den attverande deigen mellom småkakene, og overfør sjølve småkakene til bakebrettet.
Kjevl ut ein mindre leiv av deigrestane og stikk ut småkaker av honom òg.
Legg pepparkakene på bakebrettet, som enten er smurt eller (som her) dekt med bakepapir.
Når dei er ferdigsteikt, let vi dei avkjøle seg på rist ...
... og vi har ferdige pepparkaker som kan oppbevarast i tett boks i eit par månader.
Framgangsmåte:
Bland mjølet, hjortesaltet og krydderet. Varm opp sukkeret, smøret, sirupen og fløyten under omrøring på svak varme til smøret har smelta — hugs at det ikkje skal koke opp. Når smøret er heilt oppløyst, sikt tørrvarene oppi og rør deigen godt saman. Dekk over deigen og sett han på ein kald stad (f.eks. kjøleskåp, kjellar eller yttergang) i minst 12 timar — heilt til vi skal kjevle ut kakene.
Deigen er mykje lettare å arbeide med når han er kald, så når pepparkakene skal bakast, tek vi inn berre nok deig til éin omgang med utkjevling i gongen. Kjevle ut deigen til tynne leivar med minst muleg ekstra mjøl. Stikk ut kaker av leivane med pepparkakeformer, eller eventuelt med drikkeglass. Legg dei utstukne kakene på kald bakeplate — enten smurt eller dekt med bakepapir. Steik pepparkakene midt i omnen til dei blir gyllenbrune (ved ca 200 °C: ca 7 min).
Pepparkaker i verdsrommet
Den svenske astronauten Christer Fuglesang baud på pepparkaker i verdsrommet.[5] Dessverre smuldra kakene stort sett sund under oppskytinga, så seinare sveva det småsmuler kring i romferja som dei laut «symje» etter og eta som fiskar. Etter ei stund kom Christer på at han kunne stappe alt i ein stor plastpose som dei forsiktig kunne ta seg ein bit av når dei ville ha.
Fotnotar
Lenkjer
|
Denna artikkelen er heilt eller delvis basert på artikkelen «Pepparkakor» frå Svenska Wikipedia og kan kopierast, distribuerast og/eller endrast slik det er sett opp i GNU fri dokumentasjonslisens. For ei liste over bidragsytarar til den opprinnelege artikkelen, sjå endringshistorikk knytt til den opprinnelege artikkelen. For ei liste over bidragsytarar til denna versjonen, sjå endringshistorikk knytt til denna sida. |
