Esnoga.no:Sefardím

Sefardím (pl.) (hebr. סְפַרְדִּים el. סְפָֽרַדִּים) eller sefardiske jødar er primært jødar med historiske røter i mellomalderens Iberia — det vil seie notidas Spania og Portugal. Sefardiske jødar i den forstand inkluderer først og fremst jødar frå Marokko, Algerie, Hellas og Tyrkia, og i tillegg mange jødar frå Italia, Frankrike, Belgia, Nederland, Storbritannia, Amerika og Israel. Tidlegare tala dei fleste sefardím spansk, djudeospanjol (jødespansk) eller portugisisk. Ein særprega variant av det spanske eller jødespanske språket bruka av sefardím er «ladino», som kan skildrast som strengt ordrette omsettingar til spansk eller djudeospanjol. Frå midten av 1900-talet har det gradvis vorte vanleg å bruke namnet ladino for det jødespanske språket. Namnet blir i praksis ofte òg — feilaktig — bruka om ikkje-iberiske jødar frå arabisk-språklege land (sjå mizraḥím), såvel som heilt generelt om jødar av ikkje-asjkenazisk opphav.

---

Sefardím

Den første esnogaen i København veit vi ikkje så mykje om. Den første portugisarjødiske gudstenesta vi faktisk veit om, fann stad i 1695, da Samuel Teixeira og familien hans var i København på grunn av forretningar. Det hadde ikkje vorte søkt om løyve til å ha gudsteneste, så Teixeira og andre portugisarjødar vart arrestert. Dei søkte da om lov til å halde gudstenester og fikk omgåande slikt løyve. Fastbuande portugisarjødar i København midt i 1690-åra var Jacob Abensur med familie og, frå 1692, Salvador de Palacios. I dei neste åra veit vi at Isak Granada tok borgarskap i København i 1702 og Jakob Franco i 1705. Begge var, som portugisarjødar, fritekne frå leidebrevspåbodet, så vi veit ikkje kva tid dei faktisk busette seg i byen.   Les meir …

Camille Pissarro (1830–1903) var ein fransk impresjonistisk kunstmålar av portugisarjødisk slekt. Camille Pissarro vart fødd den 10. juli 1830 i Charlotte Amalie på St. Thomas i daverande Dansk Vestindia av foreldra Abraham Gabriel Pissarro, ein portugisarjøde frå Frankrike, og Rachel Manzano-Pomié, frå Den dominikanske republikken. Pissarro budde på St. Thomas til han var tolv år gammal, da han vart sendt til ein kostskule i Paris. Han vendte tilbake til St. Thomas for å få opplæring i forretninga til faren. På den tida bruka han all fritida til teikning. I 1852 reiste han til Venezuela i lag med med den danske kunstnaren Fritz Melbye. I 1855 flytta han til Paris, der han studerte med den franske landskapsmålaren Jean-Baptiste Camille Corot.   Les meir …

Moses Ruben Henriques (f. 21. august 1757 i København, d. 6. juni 1823 i København), òg kjent som M.R. Henriques og Mausche Ber, var ein portugisarjødisk kjøpmann frå København i Danmark som budde i Marstrand utanfor Göteborg frå 1787 til 1796, da han flytta tilbake til København att. M.R. Henriques dreiv som Silke- & Klædekræmmer / siden och tyghandlare gjennom forretninga M.R. Henriques & Søn, og han var òg forstandar for Den portugisiske Nakskauer Menighed i fleire år.   Les meir …

Pescado frito, eller panert fisk frityrsteikt i vegetabilsk olje, er ein matrett med sefardisk opphav. Denne tillagingsmåten gjer at fisken held seg sprø utanpå og saftig inni og med like god smak kald som varm. Pescado frito blir tradisjonelt servert som kald matrett til desayuno på laurdag etter at tefilláen (morgongudstjenesta, inkludert torálesing og musáf) er ferdig.   Les meir …

Bendix Henriques (1725–1807) eller Pinches Nasche (Nakskov/Nasschou) fungerte som mohél, og etterkvart som församlingsordförande (forstandar) og sjalíaḥ ṣibbúr (forrettar) i den jødiske menigheita i Göteborg. Pinches Nasche vart fødd i Nakskov på Lolland i 1725 som son av asjkenaziske Moses Aaron Nathan (1690–1744) og portugisarjødiske Rachel Bendix (1695–1746/1776) av Henriques-familien. For å kunna busette seg fritt i København tok han namnet Bendix Henriques etter slektsnamnet til mora, Bendix, og til mormora, Henriques.   Les meir …

Esnogas

Kahal Kados Bet Israel i Innocentiastraße i Harvestehude i Hamburg vart innvigd torsdagen den 14. mars 1935 kl. 20:00 som den siste synagogen som vart innvigd i Nazi-Tyskland. Ḥakhám (rabbinar) var Selomo Rodrigues Pereira.   Les meir …

Esnogaen i det som no er 5 Creechurch Lane i London vart innreidd i 1657 og var den første offisielle synagogen i England sidan utvisninga av jødane frå England i 1290. Denne esnogaen var i bruk fram til Bevis Marks-esnogaen vart innvigd i 1701.   Les meir …

El-Ghribasynagogen er ein svært gammal synagoge rett ved Hara Seghira nokre kilometer sørvest frå Houmt Souk på den tunisiske øya Djerba. El-Ghribasynagogen er meir enn 2 000 år gammal, og var dermed over 600 år gammel da Tunisia vart muslimsk. Dermed er han den eldste synagogen i Afrika og ein av dei eldste i verda.   Les meir …

Sefardisk musikk

«El Dio alto» er ein tradisjonell osmansk-sefardisk song som tradisjonelt blir sungen i samband med habdalá ved utgangen av sjabbát etter solnedgang på laurdag. Det er to hovudmelodiar — ein viseaktig melodi som vart brukt i Salonica og ein meir melismatisk melodi som blant anna er tradisjonell blant tyrkiske jødar. Den sistnemnte melodien blir òg brukt på ngereb kippúr.   Les meir …

«Portugisarjødisk synagogemusikk» av dr. Martin M. Rodrigues Pereira z"l
     Dei mange sefardiske samfunna som vart etablert i Vest-Europa og Amerika etter år 1600 fikk dei fleste skikkane og tradisjonane sine frå «modersamfunnet» sitt — den portugisarjødiske menigheita i Amsterdam. Eksempel på det er dei sefardiske samfunna i: Den Haag, Maarssen og Naarden i Nederland; Hamburg og Altona i Tyskland; London og Manchester i England; New York og Philadelphia i USA; Paramaribo i Surinam; og Curaçao, St. Thomas og mange andre plassar i Karibia.   Les meir …

Flory Jagoda (f. 21. desember 1923; d. 29. januar 2021) var ein sefardisk kvinneleg songar, gitarist og komponist som blant anna er kjent for å ha skrive songen «Ocho candelicas». Ho gav ut fire plater, den siste av dei i 2005. Flory (Floritza) Papo vart fødd inn i ein sefardisk familie i Sarajevo i Bosnia-Hercegovina i det daverande Jugoslavia i 1923, men mora og stefaren flytta til Zagreb i Kroatia da ho var lita. Flory budde med bestemor si i to år føre ho flytta etter til Zagreb, der ho fikk formell musikkundervisning. Da det fascistiske ustaša-marionettregimet vart innsett av Nazi-Tyskland i 1941, kom det fort antisemittiske lovar. Familien flykta derifrå snart etter.   Les meir …

Mat

Jødekaker (nyn./bm.; da. jødekager; sv. judekakor) eller jødebrød (sv. judebröd) er det vanlege namnet på ei gruppe småkaker med sefardisk opphav i skandinavisk kokekunst. Da sefardiske kryptojødar fann vegen frå Spania og Portugal til Nord-Europa kring 1600- og 1700-talet, tok dei med seg element av iberisk sefardisk kultur — inkludert sefardisk (jødisk) og arabisk (muslimsk) kokekunst med sin bruk av sukker i tillegg til meir utbreidde søtstoff som honning og ymse typar fruktsirup. Eitt av dei elementa var småkaker baka med piska egg, sukker og vegetabilsk olje (for eksempel olivenolje) som basis. Karakteristisk for desse sefardiske småkakene er òg at det er minimalt med væske i dei.   Les meir …

Ei vaffel (fleirtal: vaflar), òg kalla bakels (Nordmør, Romsdal, Budal, Østerdalen, Odal og Solør) og raffelkaku (Trøndelag), er ei tjukkvorda, oftast noko luftig, pannekake som er steikt i eit jarn med meir eller mindre grovt rutemønster eller anna grovt mønster. Vaflar kan vara rektangulære (typisk for nederlandske og belgiske vaflar), runde (typisk mange plassar i Nord-Amerika) eller runde med underdeling i fire til seks hjarteforma vaflar (typisk for skandinaviske vaflar). Blant portugisarjødar er vaflar tradisjonell ḥanukkámat.   Les meir …

Arroz amarillo (kastiljansk), aroz amariyo (djudeospanyol), eller gul ris er ein tradisjonell matrett, blant sefardím og i generell matkultur frå Sentral-Asia og Indonesia via Middelhavet til Latin-Amerika og Sør-Afrika. For å gjera risen gul blir det vanlegvis brukt enten safran, gurkemeie eller annatto.   Les meir …

---

Populære sider

1. Kahal Kados Newe Salom (Altona 1771-1882) (vist g.)
2. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1652-1842) (vist g.)
3. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1855-1934) (vist g.)
4. Kahal Kados Bet Israel (Hamburg 1935-1940) (vist g.)
5. Den første esnogaen i København (vist g.)
6. Der Türkische Tempel (vist g.)
7. Den portugisiske Nakskauer Menighed (vist g.)
8. Kahal Kados Talmud Torah (Amsterdam 1639-1675) (vist g.)
9. Bevis Marks-esnogaen (vist g.)
10. Esnogaen i Creechurch Lane i London (vist g.)
11. Esnogas i Hamborg og Slesvig-Holsten (vist g.)
12. Kahal Kados Talmud Torah (Hamburg -1652) (vist g.)
13. Templul Sefard din Constanța (vist g.)
14. Cahal Grande (vist g.)
15. Cahal Chico (vist g.)
16. Esnoga (vist g.)
17. Kva er ein esnoga (vist g.)
18. Synagogar på ekstreme breiddegrader (vist g.)
19. Hekhál (vist g.)
20. Ner tamíd (vist g.)
21. Tebá (vist g.)
22. Sefer (vist g.)
23. Sjalíaḥ ṣibbúr (vist g.)
24. Meḥiṣṣá (vist g.)
25. Minyán (vist g.)
26. Haftará (vist g.)
27. Rabbinar (vist g.)
28. Geir Winje: Synagogen (vist g.)
29. Israelitischer Tempel i Poolstraße i Hamborg (vist g.)
30. Rekonstruksjonistiske synagogar, fornyingssynagogar og ḥaburót (vist g.)
31. Esnogaen i Amsterdam (vist g.)
32. El-Ghribasynagogen (vist g.)
33. Neve Şalom-synagogen i Istanbul (vist g.)
34. Kal de los monastirlis (vist g.)
35. Sephardic Temple Tifereth Israel (vist g.)
36. Elias Moses Delbanco (vist g.)
37. Manoel Teixeira (vist g.)
38. Menasseh Ben Israel (vist g.)
39. Der Ritus der portugiesischen Synagoge. Hamburg, Oct. 1837. (vist g.)
40. Ladino (vist g.)
41. Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición (vist g.)
42. Abraham Lopes Cardozo (vist g.)
43. Abraham de Casseres (vist g.)
44. Johann Philipp Reis (vist g.)
45. Vaflar (vist g.)
46. Abraham Lopez (vist g.)
47. Emanuel Aguilar (vist g.)
48. Leon Lopez (vist g.)
49. Abigail Rebecca Samuda (vist g.)
50. Baruch Spinoza (vist g.)
51. Camille Pissarro (vist g.)
52. David Aaron de Sola (vist g.)
53. David Nieto (vist g.)
54. De Sola (vist g.)
55. Grace Aguilar (vist g.)
56. Emanuel Mendez da Costa (vist g.)
57. Gazeta de Amsterdam (vist g.)
58. Gershom Mendes Seixas (vist g.)
59. Isaac Lopez (vist g.)
60. Ishac Aboab da Fonseca (vist g.)
61. Joseph Mendes da Costa (vist g.)
62. La Despedida (vist g.)
63. Moses Levi (vist g.)
64. Moses Ruben Henriques (vist g.)
65. Orden de las Bendiciones conforme el vso del K.K. de España. Añadido y dispuesto en mejor forma que las precedentes imprenciones. (vist g.)
66. Pescado frito (vist g.)
67. Portugisarjødar (vist g.)
68. Rosinvin (vist g.)
69. Samuel Jessurun de Mesquita (vist g.)
70. Saul Levi Morteira (vist g.)
71. Trekornshatt (vist g.)
72. Uriel Acosta (vist g.)
73. Benjamin Duque (vist g.)
74. Bendigamos al altísimo (vist g.)
75. Thesouro dos Dinim (vist g.)
76. Miriam Mendes Belisario (vist g.)
77. Adolph de Lemos (1848–1900) (vist g.)
78. Sigrid de Lemos (1883–1942) (vist g.)
79. Johan Bravo (vist g.)
80. Sally Henriques (vist g.)
81. Robert Henriques (vist g.)
82. Bendix Henriques (1725–1807) (vist g.)
83. Abraham Cohen Pimentel (vist g.)
84. Portugisarjødiske teʕamím (vist g.)
85. Sefardisk jødedom (vist g.)
86. Sefardisk hebraisk (vist g.)
87. Solitreo (vist g.)
88. Dalālat al-ha’irīn (vist g.)
89. Sjelomó Ibn Gabirol: «Sjaḥar abakkesjkhá» (vist g.)
90. Borekas (vist g.)
91. Bimuelos (vist g.)
92. Kodrero al horno (vist g.)
93. Jødekaker (vist g.)
94. Arroz con leche (vist g.)
95. Bacalao (vist g.)
96. Dolmas de kol (vist g.)
97. Khboz (vist g.)
98. Pittá (vist g.)
99. Sefardisk mat (vist g.)
100. Mina de maṣṣá (vist g.)
101. Roskas (vist g.)
102. Mufletas (vist g.)
103. Keftes de prasa (vist g.)
104. Boyos (vist g.)
105. Portugiesische Kuchen (vist g.)
106. Arroz amarillo (vist g.)
107. Aroz kon tomat (vist g.)
108. Adió querida (vist g.)
109. Las estrellas de los cielos (vist g.)
110. Era escuro (vist g.)
111. Flory Jagoda: «Ocho candelicas» (vist g.)
112. Flory Jagoda (vist g.)
113. Una noche al lunar (vist g.)
114. Quien supiese y entendiense (vist g.)
115. Páxaro d’hermosura (vist g.)
116. Por una niña tan hermoza (vist g.)
117. Mossé salió de Miṣráyim (vist g.)
118. Mossé, Mossé (vist g.)
119. Una tarde de verano (vist g.)
120. Adón hasseliḥót (vist g.)