Esnoga.no:Høgtider og merkedagar

Høgtidene og merkedagane i jødedommen kan delast inn i fleire kategoriar: Sjabbát er den jødiske kviledagen og varar frå fredagskvelden ved solnedgang til laurdagskvelden etter solnedgang. Yamím tobím er helgedagar med noko mildare arbeidsforbod — anna enn under kippúr og når yom tób fell på sjabbát. Ḥol hammoʕéd er romhelga mellom dei første og siste dagane av pesaḥ og sukkót. Taʕaniyyót er fastedagar.

---

Artiklar

Kippúr, òg kalla yom hakkippurím (hebr. יוֹם הַכִּפּוּרִים) og yom kippúr, eller el ayuno blanco (sp., ‘den kvite fasta’) er den jødiske soningsdagen (eller bots- og bededagen) og fell på den 10. tisjré (den tiande dagen av den sjuande månaden). Etter den sivile kalenderen hamnar kippúr ein dag mellom 15. september og 14. oktober. Kippúr er ein full fastedag, og alle jødar over 12/13 års alder som har helse til det er pålagt å faste frå solnedgang på kippúr-aftanen til det er mørkt etter sjølve kippúr-dagen — det vil seie kring 25 timar. Bøneritualet for kippúr inneheld fleire karakteristiske element: Ein brukar tallét (bønesjal) under kveldsgudstenesta. Dette er den einaste kveldsgudstenesta i heile det jødiske året at alle hovudretningar av jødedommen er einige om at dét er pålagt. Grunnen til påbodet er at alle gudstenestene i løpet av heile kippúr er å rekne som éi samanhengande gudsteneste.   Les meir …

Habdalá eller havdalá (hebr. הַבְדָּלָה [haḇdālā]) er namnet på ein jødisk seremoni som markerer overgangen frå sjabbát eller ei jødisk høgtid til kvardag eller frå sjabbát til ei jødisk høgtid. Habdaláen markerer alltid overgangen frå meir heilag til mindre heilag.   Les meir …

Tisjʕá beáb (hebr. ט’ בְּאָב el. תִּשְׁעָה בְּאָב [tiš'ʕā bə'āb]) eller 9. ab, òg kalla taʕanít ab (‘ab-fasta’) og el ayuno negro (sp., ‘den svarte fasta’), er ein sørgje- og fastedag til minne om Tempelets fall i 587 fvt. og 70 evt. I tillegg fann mange andre tragiske hendingar i jødisk historie stad på eller nærme denne datoen, inkludert utvisinga av jødane frå Spania i 1492. Denne utvisinga skjedde for øvrig samtidig med at Christophorus Columbus la ut frå Spania med dei tre skipa sine, visstnok for å prøve å finne sjøvegen til Kina. Dagen blir markert i rabbinsk jødedom med spesielle gudstenester og med full faste frå solnedgang på tisjʕá beáb-aftanen til etter solnedgang ved slutten av tisjʕá beáb-dagen. Når datoen fell på sjabbát, blir dagen markert frå utgangen av sjabbát til søndag kveld etter solnedgang.   Les meir …

Purím (hebr. פורים [pū'rīm]) er festen som blir feira på 14. adár (i skottår: veadár) til minne om da dronning Estér og onkelen hennar, Mordekhái, fikk berga det jødiske samfunnet i Persia frå undergangen gjennom å avsløre Hamán sine vonde planer for kong Aḥasjverósj. Frå soloppgang til solnedgang på 13. adár er det taʕanít Estér (Esters faste); og frå solnedgang ved inngangen til 14. adár til solnedgang ved inngangen til 15. adár er det purím. På purím les vi megillàt Estér (Esters bok) to gonger — på aftanen og på dagen; vi gjev hjelp til fattige; vi gjev minst éin jødisk ven misjlóaḥ manót — ei matgåve som inneheld minst to ingrediensar og er ferdig til å eta; og vi har eit festmåltid der vi et ekstra god mat — og det er tradisjonelt å drikke meir alkohol enn vi er vant med.   Les meir …

Tu beáb (ט"ו באב), eller 15. ab, er ein tradisjonell jødisk festdag. Dagen, som fell ved fullmåne i månaden ab, markerte opprinneleg begynnelsen av druehausten, som varte fram til kippúr (10. tisjré). Da Bet hammikdásj (Tempelet i Jerusalem) stod, vart det bore fram vedoffer der på tu beáb. Det var skikk at dei ugifte jentene i Jerusalem kledde seg i kvitt og dansa i vingardane både på tu beáb, da druehausten begynte, og på kippúr, da druehausten endte. I moderne tid har dagen vorte populær som ein dag for stemnemøte, frieri og bryllaup.   Les meir …

Sjeminí ngaṣéret eller simḥàt Torá er enten den åttande eller den åttande og niande dagen frå begynnelsen av sukkót. I Israel og i progressiv jødedom blir denne høgtida markert som éin dag, medan tradisjonell jødedom utanfor Israel elles markerer høgtida som to dagar og kallar den første dagen sjeminí ngaṣéret og den andre simḥàt Torá.   Les meir …

Ḥol hammongéd (hebr. חוֹל הַמּוֹעֵד), eller (los) medianos på kastiljansk, er romhelga mellom dei viktigare, fulle helgedagane først og sist i dei jødiske høgtidene pesaḥ og sukkót. Den tradisjonelle helsinga under ḥol hammongéd er «Buenos medianos!» blant portugisarjødar og osmanske sefardím. Under ḥol hammongéd gjeld dei generelle forskriftene for kvar høgtid. Dermed et ein ikkje ḥaméṣ (gjæra brød o.l.) under ḥol hammongéd pesaḥ, og ein et i sukkáen og gjer netilàt luláb under sukkót.   Les meir …

Taʕanít tammúz (תַּֽעֲנִית תַמּוּז, ‘tammúz-fasta’)) eller sjibʕá ʕasár betammúz (שִׁבְעָה עָשַׂר בְּתַמּוּז, ‘syttande tammúz’) er ein jødisk fastedag som først og fremst markerer minnet om da bymuren kring Yerusjaláim (Jerusalem) vart øydelagt føre Det andre tempelet i Jerusjaláim vart øydelagt. Taʕanít tammúz finn stad på 17. tammúz etter den jødiske kalenderen og markerer begynnelsen av dei tre vekene som leier fram mot den store fastedagen tisjʕá beáb. Desse tre vekene, som òg blir kalla «ben hammeṣarím», blir rekna som ei sørgjetid, og ulike jødiske grupper har ymse skikkar som markerer den sorgfulle tida.   Les meir …

Seder Moʕéd er den andre av dei seks sedarím i Misjná og i kommentarverka Talmúd yerusjalmí og Talmúd bablí. Seder Moʕadím inneheld 12 massekhtót som alle handlar om halakhá (jødisk religiøs lov) om jødiske høgtider og merkedagar.   Les meir …

ʕEreb (hebr. עֶֽרֶב [ʕereb]) er hebraisk for ‘kveld’ eller ‘aftan’. I samband med samansetningar som ʕereb sjabbát, ʕereb pesaḥ og liknande viser det dels til den første delen av høgtida, som begynner ved solnedgang, og dels til heile dagen føre sjølve høgtidsdagen. Ein parallell til dette er -kvelden eller -aftanen i skandinavisk kristen kultur, der julekvelden dels viser til den delen av juldagen (25. desember) som fell føre midnatt — typisk sétt frå kl. 6 om kvelden den 24. desember, og dels til heile dagen den 24. desember. I jødedommen fell den første dagen av pesaḥ på den 15. nisán. Den eigentlege ʕereb pesaḥ begynner dermed ved solnedgang ved utgangen av 14. nisán, men heile dagen frå morgonen av blir òg kalla ʕereb pesaḥ. Tilsvarande blir heile fredagen frå morgonen av ofte referert til som ʕereb sjabbát.   Les meir …

Populære sider

1. Yom tób (vist g.)
2. Ḥanukká (vist g.)
3. Kippúr (vist g.)
4. Habdalá (vist g.)
5. Tisjʕá beáb (vist g.)
6. Purím (vist g.)
7. Høgtider og merkedagar (vist g.)
8. Dei høge helgedagane (vist g.)
9. Tu bisjbát (vist g.)
10. Tu beáb (vist g.)
11. Sjeminí ngaṣéret (vist g.)
12. Purím katán (vist g.)
13. Ḥol hammongéd (vist g.)
14. Taʕanít tammúz (vist g.)
15. Sigd (høgtid) (vist g.)
16. Seder Moʕéd (vist g.)
17. ʕEreb (vist g.)
18. Mimúna (vist g.)
19. Matforskrifter for yom tób (vist g.)