Esnoga.no:Høgtider og merkedagar

Høgtidene og merkedagane i jødedommen kan delast inn i fleire kategoriar: Sjabbát er den jødiske kviledagen og varar frå fredagskvelden ved solnedgang til laurdagskvelden etter solnergang. Jamím tobím er helgedagar med noko mildare arbeidsforbod — anna enn under kippúr og når jom tób fell på sjabbát. Ḥol hammongéd er romhelga mellom dei første og siste dagane av pesaḥ og sukkót. Tanganijjót er fastedagar.

---

Artiklar

Ḥanukká (hebr. חֲנֻכָּה eller חֲנוּכָּה), stundom òg skrive chanukka og ofte kalla den jødiske lysfesten, blir feira i åtte døgn kring nymåne i desember — frå 25. kislév til eit par dagar uti tebét. I 2022 varer ḥanukká frå solnedgang søndag den 18. desember til solnedgang måndag den 26. desember. Kvar kveld tenner vi lys i ein ḥanukkiyya (sjå bildet) Ein ḥanukkiyya er ei oljelampe eller ein lysestake med plass til åtte lys, og éin plass for «tenaren» (sjå meir om tenaren i kapitlet «Tenning av lys»). Første kvelden tenner vi eitt lys og tenaren, andre kvelden to lys og tenaren, og så vidare inntil vi tenner alle åtte lysa og tenaren på den åttande kvelden. Vi et gjerne mjølkemat (særlig mizraḥisk og sefardisk skikk) og mat steikt eller kokt i olje (særlig asjkenazisk og tildels sefardisk skikk). Elles er det vanleg å gje kvarandre gåver og å synge eller spela glad musikk.   Les meir …

Kippúr, òg kalla jom hakkippurím (hebr. יוֹם הַכִּפּוּרִים) og jom kippúr, eller el ayuno blanco (sp., ‘den kvite fasta’) er den jødiske soningsdagen (eller bots- og bededagen) og fell på den 10. tisjré (den tiande dagen av den sjuande månaden). Etter den sivile kalenderen hamnar kippúr ein dag mellom 15. september og 14. oktober. Kippúr er ein full fastedag, og alle jødar over 12/13 års alder som har helse til det er pålagt å faste frå solnedgang på kippúr-aftanen til det er mørkt etter sjølve kippúr-dagen — det vil seie kring 25 timar. Bøneritualet for kippúr inneheld fleire karakteristiske element: Ein brukar tallét (bønesjal) under kveldsgudstenesta. Dette er den einaste kveldsgudstenesta i heile det jødiske året at alle hovudretningar av jødedommen er einige om at dét er pålagt. Grunnen til påbodet er at alle gudstenestene i løpet av heile kippúr er å rekne som éi samanhengande gudsteneste.   Les meir …

Habdalá eller havdalá (hebr. הַבְדָּלָה [haḇdālā]) er namnet på ein jødisk seremoni som markerer overgangen frå sjabbát eller ei jødisk høgtid til kvardag eller frå sjabbát til ei jødisk høgtid. Habdaláen markerer alltid overgangen frå meir heilag til mindre heilag.   Les meir …

Tisjʕá beáb (hebr. ט’ בְּאָב el. תִּשְׁעָה בְּאָב [tiš'ʕā bə'āb]) eller 9. ab, òg kalla taʕanít ab (‘ab-fasta’) og el ayuno negro (sp., ‘den svarte fasta’), er ein sørgje- og fastedag til minne om Tempelets fall i 587 fvt. og 70 evt. I tillegg fann mange andre tragiske hendingar i jødisk historie stad på eller nærme denne datoen, inkludert utvisinga av jødane frå Spania i 1492. Denne utvisinga skjedde for øvrig samtidig med at Christophorus Columbus la ut frå Spania med dei tre skipa sine, visstnok for å prøve å finne sjøvegen til Kina. Dagen blir markert i rabbinsk jødedom med spesielle gudstenester og med full faste frå solnedgang på tisjʕá beáb-aftanen til etter solnedgang ved slutten av tisjʕá beáb-dagen. Når datoen fell på sjabbát, blir dagen markert frå utgangen av sjabbát til søndag kveld etter solnedgang.   Les meir …

Dei høge helgedagane eller dei høge heilagdagane er eit uttrykk som somme gonger blir brukt om rosj hasjaná og kippúr, og gjerne òg den veka som ligg mellom dei. Uttrykket ligg nær i tyding til uttrykket yamím noraím — eit omgrep som blir bruka om alle dei ti dagane frå rosj hasjaná til kippúr.   Les meir …

Tu bisjbát, eller 15. sjebát, blir rekna som nyårsdagen til trea. I 3. mosebok 19:23–25 står det at ein ikkje skal hauste frukta av treet dei første tre åra, og ikkje eta han føre etter fire. Datoen når trea blir rekna som eit år eldre er fastsett til 15. sjebát. Det er vanleg å plante tre og/eller eta ny frukt på den dagen — ein skikk som ser ut til å ha spredd seg frå asjkenazisk mellomalderkultur. Etterkvart utvikla det seg ein seder — eit spesielt, rituelt måltid — for 15. sjebát. Ein drikk 4 beger vin og et av minst 15 ulike slag frukt medan ein syng songar og fortel historier som passar til dagen.   Les meir …

Tu beáb (ט"ו באב), eller 15. ab, er ein tradisjonell jødisk festdag. Dagen, som fell ved fullmåne i månaden ab, markerte opprinneleg begynnelsen av druehausten, som varte fram til kippúr (10. tisjré). Da Bet hammikdásj (Tempelet i Jerusalem) stod, vart det bore fram vedoffer der på tu beáb. Det var skikk at dei ugifte jentene i Jerusalem kledde seg i kvitt og dansa i vingardane både på tu beáb, da druehausten begynte, og på kippúr, da druehausten endte. I moderne tid har dagen vorte populær som ein dag for stemnemøte, frieri og bryllaup.   Les meir …

Sjeminí ngaṣéret eller simḥàt Torá er enten den åttande eller den åttande og niande dagen frå begynnelsen av sukkót. I Israel og i progressiv jødedom blir denne høgtida markert som éin dag, medan tradisjonell jødedom utanfor Israel elles markerer høgtida som to dagar og kallar den første dagen sjeminí ngaṣéret og den andre simḥàt Torá.   Les meir …

Taʕanít tammúz (תַּֽעֲנִית תַמּוּז, ‘tammúz-fasta’)) eller sjibʕá ʕasár betammúz (שִׁבְעָה עָשַׂר בְּתַמּוּז, ‘syttande tammúz’) er ein jødisk fastedag som først og fremst markerer minnet om da bymuren kring Yerusjaláim (Jerusalem) vart øydelagt føre Det andre tempelet i Jerusjaláim vart øydelagt. Taʕanít tammúz finn stad på 17. tammúz etter den jødiske kalenderen og markerer begynnelsen av dei tre vekene som leier fram mot den store fastedagen tisjʕá beáb. Desse tre vekene, som òg blir kalla «ben hammeṣarím», blir rekna som ei sørgjetid, og ulike jødiske grupper har ymse skikkar som markerer den sorgfulle tida.   Les meir …

Seder Mongéd er den andre av dei seks sedarím i Misjná og i kommentarverka Talmúd jerusjalmí og Talmúd bablí. Seder Mongadím inneheld 12 massekhtót som alle handlar om halakhá (jødisk religiøs lov) om jødiske høgtider og merkedagar.   Les meir …

Populære sider

1. Yom tób (vist g.)
2. Ḥanukká (vist g.)
3. Kippúr (vist g.)
4. Habdalá (vist g.)
5. Tisjʕá beáb (vist g.)
6. Purím (vist g.)
7. Høgtider og merkedagar (vist g.)
8. Dei høge helgedagane (vist g.)
9. Tu bisjbát (vist g.)
10. Tu beáb (vist g.)
11. Sjeminí ngaṣéret (vist g.)
12. Purím katán (vist g.)
13. Ḥol hammongéd (vist g.)
14. Taʕanít tammúz (vist g.)
15. Sigd (høgtid) (vist g.)
16. Seder Mongéd (vist g.)
17. Ngereb (vist g.)
18. Mimúna (vist g.)
19. Matforskrifter for jom tób (vist g.)