Der Türkische Tempel

Frå Esnoga.no

48°12′57″ N 16°23′2″ Ø

Türkischer Tempel
V12p435001 Vienna.jpg
Generelt


Gruppe:  osmanske sefardím
Bygd:  Okjent
Innvigd:  1888
Opphørt:  november 1938
Arkitektur
Periode: nymaurisk
Arkitekt:  Hugo von Wiedenfeld
Esnogarommet
Plassar:  hovudrommet: 314 nere, 110 sitteplassar og 250 ståplassar på galleriet; 105 i vinterrommet
Interiør av Det tyrkiske tempelet. Akvarell av Franz Reinhold.

Der Türkische Tempel (ty.), eller Det tyrkiske tempelet, låg i Zirkusgasse 22 i 2. Wiener Gemeindebezirk Leopoldstadt. Han vart oppført i 18851887 i nymaurisk stil etter teikningar av arkitekten Hugo von Wiedenfeld og innvigd i 1888. Der Türkische Tempel var esnogaen for det sefardiske samfunnet i Wien fram til han vart rasert av austerrikske pøblar under Krystallnatta den 9. november 1938.

Teikningar for ombygging (1885).
Tittelbladet av ein sefardisk maḥzór for kippúr som vart trykt i Wien i 5650 (ca. 1890).

Om bygninga

Esnogaen vart teikna av arkitekten Hugo von Wiedenfeld i nymaurisk stil etter forbilde av Alhambra. Han vart bygd mellom fleire nabohus, og for å komma inn i sjølve esnogaen laut ein gå gjennom ein forgård. Vidare gikk ein inn i vestibylen og inn i det kvadratiske hovudrommet med mosaikkgolv og 17 meter høge vegger som i sin tur bar ein 12 meter høg, åttekanta kuppel. Lyskjeldene var overlysglas og lanterner. Hekhál (Toráskåpet) var, som storparten av rommet, kledd med marmor og stukkatur. Etter osmansk-sefardisk tradisjon var det parókhet utafor Hekhál-dørene heller enn innanfor (som blant portugisarjødar). Store deler av interiøret var dekorert i gull og andre fargar. Tebáen (lesarplattforma) var nær Hekhál. Ved bakveggen var det eit orgelgalleri. Det var 314 sitteplassar nede i hovudrommet. Galleria, som dekte tre av veggene, gav plass til ytterlegare 360 personar, fordelt på 110 sitteplassar og 250 ståplassar. I førsteetasjen var det eit mindre vinter-forsamlingsrom med 105 sitteplassar.

Menigheita

Det tyrkisk-jødiske samfunnet i Wien vart grunnlagt alt i 1736 og fikk fleire særrettigheiter av keisar Karl VI av Det tysk-romerske riket. Avtalar med den osmanske regjeringa førte med seg ytterlegare bevegelsesfriheit, og gjennom desse avtalane kunne dei òg hevde større sjølvstyre etter 1848 og 1867. Dei tyrkiske jødane i Wien var stolte av den sefardiske bakgrunnen sin og la stor vekt på å bevara det jødespanske språket sitt og det sefardiske esnogaritualet. Samtidig heldt medlemmane oppe den nære kontakten med Det osmanske riket.

Der Türkische Tempel kring år 1900.

Første gongen det vart nemnt eit bedelokale for tyrkiske jødar i Wien var i 1778, men vi veit ikkje adressa. I 1824 vart den daverande esnogaen i Oberen Donaustraße øydelagt av brann, og menigheita flytta til nye lokale i Große Mohrengasse. Medlemstalet i menigheita vaks sterkt dei neste åra, så dei kjøpte ei tomt i Fuhrmanngasse 22 (no Zirkusgasse) og begynte å byggje ein ny esnoga, som vart opna i 1868. Men det viste seg snart at bygninga hadde så mange manglar at dei laut rive ho etter nokre få år.

Kiddúsj for fredagskvelden basert på utdrag i Löwit/Bauer 1889.

Dei engasjerte arkitekten Hugo von Wiedenfeld til å planlegge og teikne den nye esnogaen, og i 1885 til 1887 vart esnogaen som vart kjent som Det tyrkiske tempelet bygd. Da den nye israelittloven av 1890 vart sett i verk, mista den tyrkisk-jødiske menigheita sjølvstendigheita og skulle innlemmast i Israelitische Kultusgemeinde. Etter lange forhandlingar fikk den tyrkisk-jødiske menigheita noko meir sjølvstyre, og dei fikk blant anna lov til å fortsette med sine eigne menigheitsprotokollar. Rabbinaren i Det tyrkiske tempelet var Michael Papo frå Sarajevo. Etter den tid stod esnogaen i praksis utan rabbinar, ettersom sonen hans, rabbinar Manfred Papo, berre sporadisk tente i Det tyrkiske tempelet. Etter første verdskrigen var Oberkantor Isidor Löwit sentral; han skapte ein eigen songstil med utgangspunkt i dei osmansk-sefardiske melodiane.

Kjelder


GNU-logoen

Denne artikkelen er heilt eller delvis basert på éin eller fleire artiklar frå Wikipedia (sjå kjeldebolken for detaljar) og kan kopierast, distribuerast og/eller endrast i fölgje Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0 License, anna enn innhald produsert före 15. juni 2009, som er utgjeve under GNU Free Documentation License.

Creative Commons License
Creative Commons Attribution iconCreative Commons Share Alike icon


Sjå òg